افغانستان با اتکا بر گسترده قومی و تنوع زبانی، تمام زبان‌های رایج در این کشور را به رسمیت شناخته اما زبان‌های «فارسی دری» و «پشتو» را به‌عنوان زبان‌های ملی این کشور تعیین کرده است؛ ولی حتی این پذیرش هم نتوانسته مانع از تهدیداتی شود که زبان‌های بومی افغانستان را با خطر روبه‌رو کرده است.

سازمان آموزشی و عملی ملل متحد (یونسکو) برای حفظ ‌تنوع زبانی و فرهنگی‌، ۲۱ فوریه را روز جهانی زبان مادری اعلام کرده است. جمعیت ۳۵ میلیونی افغانستان که در گوشه و کنار این کشور، به زبان‌های مختلف فارسی دری، پشتو، ازبکی، ترکمنی، عربی، بلوچی، نورستانی، پشه‌ای، پاميری، قرقيزی، قزاقی و گویش‌های گوناگون مانند ایماقی صحبت می‌کنند، روز بین‌المللی زبان مادری را گرامی می‌دارند.

بیش از ۱۰ قوم گوناگون در این کشور زندگی می‌کنند که به شدت به حفظ ارزش‌های خود و پویایی زبان مادری معتقد هستند. قانون اساسی افغانستان ضمن اعلام زبان‌های پشتو و فارسی دری به‌عنوان زبان‌های رسمی دولت، زبان‌های مناطقی را که اکثريت در آنجا به زبان دیگری تکلم می‌‌کنند، زبان سوم رسمی دانسته و دولت را به رشد زبان‌ها متعهد کرده است.

اما به‌رغم نبود مانع قانونی، افغانستان نتوانسته است کار ارزنده‌ای برای رشد و پویایی زبان‌های بومی خود انجام دهد. کمیسیون مستقل حقوق بشر با صدور بیانیه‌ای می‌گوید: «با توجه به وضعیت جنگی، فقر و پایین بودن سطح سواد در کشور، زبان‌های بومی افغانستان در وضعیت دشواری قرار دارند. برای مثال، زبان‌های‌ پامیری و اویغوری با خطر جدی روبه‌رو هستند و دسترسی به آموزش اصولی زبان مادری، برای بسیاری از گروه‌ها دشوار است.»

این نهاد از دولت خواسته است تا برای حفظ تنوع و بهبود زبان‌های بومی، میراث‌ و سرمایه‌های فرهنگی این کشور طرح ارائه دهد و برنامه‌های نتیجه‌بخش اجرا کند. فعالان فرهنگی به ویژه از وزارت آموزش و پرورش، خواسته‌اند تا متن‌های درسی به زبان‌های مادری را تهیه و ارائه کنند تا در تامین این هدف یعنی دسترسی گویندگان زبان‌های مختلف در افغانستان به مواد آموزشی، کمک کند.

از جمله زبان‌های در خطر انقراض در افغانستان، زبان‌های پامیری در مناطق دوردست شمال شرقی این کشور هستند. زبان پامیری شامل ده‌ها زبان و گویش بومی قدیمی است که گویش‌وران بعضی از این زبان‌ها از صد نفر هم کمتر شده‌اند.

اما فعالان فرهنگی اقوام، دولت را به کوتاهی و بی‌مهری در برابر زبان‌های بومی متهم می‌کنند. آن‌ها معتقدند که دولت با زبان، سیاسی برخورد می‌کند و به رشد و شکوفایی زبان‌های رایج در کشور توجه برابر و یکسان ندارد. دولت افغانستان وجود چنین سیاستی را تکذیب می‌کند و بر اولویت‌های دیگر مانند تامین امنیت و نیازهای اساسی شهروندان این کشور درگیر جنگ تاکید می‌‌ورزد. وزارت‌ آموزش و پرورش این کشور نیز بارها از آماده کردن کتاب‌های درسی و تقویت زبان مادری در محلات خبر داده اما این شکایت‌ که برنامه دولت ناقض و ناکافی است، همیشه وجود داشته است.

دانشمندان، تکثر زبانی را پدیده‌ای بااهمیت در رسیدن به همگرایی در میان جوامع بشری خوانده‌اند‌ و تسلط به زبان مادری را  نیز برای بیان اندیشه، مهم قلمداد کرده‌اند. در افغانستان اما همان زبان‌های ملی فارسی دری و پشتو نیز به دلیل ارتباط نداشتن با دیگر زبان‌های دنیا (که کاراترین راه آن ترجمه متن‌ها و کتاب‌ها از دیگر زبان‌ها است و به نوبه خود به واژه‌سازی نیز می‌انجامد) با کمبودهای فراوانی در زمینه واژگان و اصطلاحات علمی، فلسفی، اقتصادی و فرهنگی روبه‌رو هستند. در سطح سیاست‌گذاری هم برخی دری را از فارسی جدا می‌دانند و در مقابل تبادل واژگان رایج با ایران می‌ایستند.